Fesih Türleri: Haklı Fesih, Geçerli Fesih ve Haksız Fesih Ayrımı

İş sözleşmesinin sona ermesi yalnızca bir “çıkış işlemi” değil; bir hukuki kategorizasyon meselesidir.

Hangi tazminatın doğacağı, SGK çıkış kodunun ne olacağı, işsizlik maaşı alınıp alınamayacağı, hatta ileride işe iade davasının kaderi bile bu sınıflandırmaya bağlıdır.

Fesih türlerini doğru anlamak, iş hukuku dosyalarının %90’ında oyunun yönünü değiştiren temel anahtardır.

I. Haklı Fesih

Haklı fesih, iş ilişkisini derhal sona erdiren en güçlü fesih türüdür. Haklı sebep varsa taraflar ihbar süresi uygulamadan sözleşmeyi anında bitirebilir.

1. İşverenin Haklı Feshi (İK m.25)

Özellikle m.25/II (ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık) işverenlerin en sık başvurduğu fakat en çok kötüye kullanılan başlıktır.

• Hırsızlık, Sahtecilik, Güven Kötüye Kullanma
• Hakaret, Tehdit, Cinsel Taciz
• Devamsızlık (tutanak–ihtar şartlarıyla)
• İşyerinde sarhoşluk–uyuşturucu / İş güvenliğini tehlikeye atma

Bu başlıklar ağırdır; ispatı da ağırdır. Yargıtay, haklı fesihte işverenin delillerinin tam, tutarlı ve somut olmasını şart koşar. En ufak delil boşluğunda haklı fesih -> haksız feshe dönüşür.

2. İşçinin Haklı Feshi (İK m.24)

• Ücretin ödenmemesi veya eksik ödenmesi / Fazla mesainin ödenmemesi
• Tehdit, Mobbing, Hakaret / Cinsel Taciz, Baskı
• Sağlık koşullarının işçiyi tehlikeye sokması
• SGK primlerinin eksik bildirilmesi

İşçi haklı nedenle feshederse kıdem tazminatına hak kazanır ve ihbar tazminatı ödemez.

II. Geçerli Fesih

Geçerli fesih, işveren açısından ihbar sürelerine uyarak yapılan, iş güvencesi kapsamında geçerlilik testine tabi olan fesih türüdür.

Geçerli Sebep – Nedir?

Yargıtay üç ana grupta toplar:

İşverenin bu sebepleri yazılı belgeyle ispatlaması şarttır. Aksi hâlde geçerli sebepli fesih -> haksız feshe döner.

III. Haksız Fesih

Haksız fesih, işverenin veya işçinin fesih şartlarına uymadan sözleşmeyi sona erdirmesi hâlidir.

Haksız Fesih Örnekleri

• Hiçbir ölçüm yapmadan sözlü fesih
• SGK kodunu (mesela 29) yanlış seçerek işçiyi cezalandırması
• Yazılı fesih yapmadan sözlü şekilde işçiyi göndermesi
• İhbar süresine uymadan ani fesih
• İşçinin “baskı altında istifa”ya zorlanması
• Kadın işçinin hamilelik gerekçesiyle örtülü feshi

Bu Durumda Ortaya Çıkan Sonuçlar:

• İhbar tazminatı
• Kötü niyet tazminatı
• Boşta geçen süre ücretleri
• İşe iade (iş güvencesi kapsamındaysa)
• Manevi tazminat (ağır kod veya iftira niteliğinde fesihlerde)

Haksız fesih, işveren açısından en geniş mali zarara yol açan kategoridir.

Haklı – Geçerli – Haksız Fesih Arasındaki En Net Ayrım

• Haklı fesih: Ani fesihtir ve sebep ağırdır ->İhbar yok, Tazminat yok.
• Geçerli fesih: Uygun sebeple ama ihbar sürelerine uyularak yapılır -> İhbar var, Kıdem yok.
• Haksız fesih: Sebebi olmayan, ispatlanamayan veya şekle aykırı fesih -> İhbar + Kötü Niyet + İşe İade + Tazminatlar Zinciri.

Bu üçlü ayrımı anlamayan işveren, her feshi “haklı fesih” sanıyor. Sonra da dosya işe iade, kötü niyet tazminatı ve mahkeme masraflarıyla patlıyor.

SGK Çıkış Kodlarının Bu Ayrımdaki Rolü

SGK kodları fesih türünün aynasıdır:

• Kod 29 -> Haklı fesih (ahlak ve iyi niyet).
• Kod 04, 22 -> İşverenin geçerli feshi.
• Kod 03 -> İşçinin haklı feshi.

Yanlış kod kullanıldığında fesih türü bozulur, işçi lehine ağır sonuçlar çıkar. Örnek: İşveren “performans düşüklüğü” nedeniyle fesih yapıyor ama kod olarak 29 veriyor. Bu durumda işveren açıkça “iftira niteliğinde” bir bildirim yapmış olur; fesih hukuken çöker.