Karşılıksız Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı

Hamilin şikâyeti üzerine yapılan yargılama neticesinde karşılıksızdır işlemine sebebiyet veren kişi hakkında adli para cezasının yanında mahkeme tarafından çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı verileceğine, böyle bir yasak var ise bu yasağın devamına hükmedilecektir.

Yargılama sırasında da mahkeme tarafından re’sen koruma tedbiri olarak çek açma ve düzenleme yasağı kararı verebilecektir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı, adli para cezası gibi her bir çek yaprağı için ayrı ayrı verilecek ve kararda hangi çekle ilgili olarak verildiği açıkça anlaşılır şekilde gösterilecektir.

Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı kararı verilmiş olan kimse kararın kendisine tebliğinden itibaren çek düzenleyemeyecek ve hiçbir banka tarafından çek hesabı açılmayacaktır. Çek düzenleme ve çek hesabı açma kararına karşı itiraz yoluna gidilmesi bu kuralı değiştirmeyecektir.

İcra mahkemesinin koruma tedbiri olarak verdiği çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararına karşı, İİK m. 353/1 gereğince kararın karşı tarafa tefhim veya tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde itiraz edilebilir. Mahkeme itirazı incelemesi için dosyayı o yerde icra mahkemesinin birden fazla dairesinin bulunması halinde numara olarak kendisini izleyen daireye, son numaralı daire için birinci daireye, o yerde icra mahkemesinin tek dairesi bulunması halinde asliye ceza mahkemesine, icra mahkemesi hakimi ile asliye ceza mahkemesi hakiminin aynı hakim olması halinde ise en yakın asliye ceza mahkemesine gönderir ve itiraz incelemesi neticesinde verilen karar kesindir.

Karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına edilmesi durumunda, yetki devri yapılan ve şirketin mali işlerini yürüten yönetim organı üyelerinin yanında, yönetim organının diğer üyeleri” ile “ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri de çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına tabi tutulmaktadır.

Karşılıksız çek düzenleme suçundan hükmedilecek olan adli cezanın muhatabı ilgili banka hesabından çekin karşılığını bulundurmakla yükümlü kendi adına çek düzenleyen veya tüzel kişilik adına sorumlu bulunan gerçek kişidir. Dolayısıyla davanın sanığı ancak bir gerçek kişidir. Oysa, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının muhatabı ise çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişiler, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler yanında, sermaye şirketi tüzel kişilik adına çek düzenlenmesi durumunda, ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileridir. Böylelikle, karşılıksız çek keşide etme suçunun faillerine ek olarak “tüzel kişiler”, “tüzel kişi adına çek keşide edenler” ve “karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında da bu yaptırım uygulanacaktır.

Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilenler, aynı zamanda yasaklılıkları süresince sermaye şirketlerinin yönetim organlarında görev alamazlar. Ancak, hakkında yasaklama kararı verilenlerin mevcut organ üyelikleri görev sürelerinin sonuna kadar devam eder.

Çek Kanunu 5. maddesinin 6. fıkrası gereğince, hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi ve kişiler, elindeki bütün çek yapraklarını ait olduğu bankalara iade etmekle yükümlü olup, bu kişi-kişiler adına yeni bir çek hesabı açılamayacaktır. Bu maddede belirlenmiş iade yükümlülüğü; sadece karşılıksızdır işlemi yapılan çekin düzenlendiği ilgili çek hesabına ilişkin olmayıp muhatap bankadaki tüm çek hesaplarına ilişkin verilmiş çek yapraklarının iadesini gerektirmekte ve ayrıca sadece karşılıksız işlemini yapan muhatap bankaya değil, diğer bankalardan alınan tüm çek yapraklarını da kapsamaktadır.

Çek Kanunu m. 5/7’de ise hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilen kişiye düzenlemiş olduğu ancak karşılığı henüz tahsil edilmemiş çeklerin düzenleme tarihleri, miktarları ve lehdarlarını gösteren listeyi vermek için kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren on gün süre öngörülmüştür. Bu madde ile hesap sahibi tarafından ileri tarihli düzenlenen ve elinde olmayan çekler ile ilgili bilgiler muhatap bankaya bildirerek elinde olmadığı için iade edemediği çekler ile sorumluluğunun doğması engellenmiş olmaktadır.

Çek yapraklarının iade edilmemesi, ileri tarihli çekler için kanunda öngörülen bilgilerin liste halinde bankaya verilmemesi halinde yaptırımın ne olacağı konusunda kanunda açık bir madde bulunmamaktadır. Ancak bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi, hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı bulunan kişinin düzenlemiş olduğu ileri tarihli çeklerin karşılıksızdır işlemine tabi olması çek düzenlemesi halinde bu çeklerin yasak kararı verildikten sonra düzenlendiği şüphesi ile Çek Kanunu m.7/6’da düzenlenen, hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı olan kişi, bu karara rağmen çek düzenlerse, fiil daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmedilecektir hükmü gereğince soruşturma yapılacaktır.

Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararına ilişkin bilgiler, güvenli elektronik imza ile imzalandıktan sonra, Adalet Bakanlığı Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) aracılığıyla MERSİS ile Risk Merkezine elektronik ortamda bildirilir. Hakkında çek hesabı açma yasağı kararı verilen kişiler, Risk Merkezi tarafından bankalara bildirilir. Bu bildirimler ile bankalara yapılacak duyurulara ilişkin esas ve usuller, Adalet Bakanlığının uygun görüşü alınarak Risk Merkezi tarafından belirlenir. Yine, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasına ilişkin kararların kesinleşmesi üzerine, bu kararlar, MERSİS ile Risk Merkezine sekizinci fıkradaki usullere göre bildirilir ve ilan olunur.

İcra ceza mahkemesinin vermiş olduğu nihai karara karşı CMK’nın genel hükümleri uyarınca kanun yollarına başvurulabilir.

Çek Kanunu’nun 6. Maddesinde Düzenlenen Hükümler

1) Etkin Pişmanlık ( Ödeme )

Karşılıksız kalan çek bedelini, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre (kanuni ibraz tarihinden itibaren işleyecek) 3095 sayılı Kanuna göre ticari işlerde temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile birlikte tamamen ödeyen kişi hakkında, yargılama devam ederken mahkeme tarafından davanın düşmesine, mahkûmiyet hükmünün kesinleşmesinden sonra mahkeme tarafından hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilir.

Etkin pişmanlık gösteren kişi hakkında icra mahkemesinin kararının tüm sonuçları ortadan kalkacağından kişi hakkındaki çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı da ortadan kalkacak ve kararın ortadan kalkması halinde bu kişiye tekrar çek hesabı açma konusunda bankaların takdir hakkı olacaktır.

Etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanmak amacıyla yapılmak istenen ödeme icra mahkemesi aracılığıyla yapılabileceği gibi hamile ödenmek üzere muhatap bankaya da yapılabilir. Ödemenin doğrudan şikâyet hakkını kullanan hamile yapılmak istenmesi halinde etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanıp uygulanmayacağına bakıldığında; ödemenin ne şekilde yapılacağının özel olarak belirtilmemesi dolayısıyla hamilin çek bedeli ile birlikte temerrüt faizini eksiksiz aldığını teyit eden yazılı bir belge vermesi halinde, hamile veya onun vekiline yapılan elden ödeme de etkin pişmanlık olarak kabul edilmelidir. Fakat vekile yapılan ödemenin etkin pişmanlık sonucunu doğurabilmesi için vekilin bu konuda özel olarak yetkilendirilmiş olması gerekir.

Hamilin cebri icra yoluyla başvurma hakkını kullanarak karşılıksız kalan çek bedeli ve temerrüt faizini hesap sahibinden tahsil ettiği hallerde de etkin pişmanlık hükümleri uygulanmalıdır. Karşılıksız çeke ilişkin yaptırımların kaldırılması için hesap sahibinin hamile yaptığı ödemeleri gösteren belgeler ile yargılamayı yapan ilgili icra mahkemesine başvurması yeterlidir. Başvurma hakkı kapsamında hamile ödeme yapmış olan cirantanın başvurma hakkını kullanması üzerine ödemede bulunan hesap sahibi hakkında da etkin pişmanlık hükümleri uygulanmalı ve bu durumda da çekin karşılıksız çıkmasına ilişkin yaptırımlar kaldırılmalıdır

Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırıldığı, MERSİS ile Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezine Çek Kanunu’nun 5/8 fıkrasındaki usullere göre bildirilir ve ilan olunur.

2) Şikayetten Vazgeçme

Çek Kanununun 6/1 maddesi uyarınca; şikayet edenin şikayetinden vazgeçmesi, karşılıksız çeke bağlanan yaptırımları ortadan kaldıracaktır.

Şikâyetten vazgeçecek kişi, şikayet hakkını kullanarak ilgili icra mahkemesine başvuran hamil olmalıdır.

Hamilin birden fazla olduğu durumlarda, içlerinden birisinin şikayetten vazgeçmesi yeterli olup, mahkeme yaptırımların kaldırılmasına karar verilmelidir.

Davanın devam ettiği sırada yapılan şikayetten vazgeçme halinde etkin pişmanlık hükmünde olduğu gibi davanın düşmesi kararı verilir. Şikayet hakkının kaybedilmesi de aynı sonucu doğurur. Hükmün kesinleşmesinden sonra yapılan vazgeçme, diğer suçlar yönünden cezanın infazına engel olmaz iken, çek ile ilgili olarak karşılıksızdır işlemine sebebiyet verme suçunda aksi durum söz konusudur. Böylelikle hüküm verildikten sonra da şikayetten vazgeçilmesi hükmün sonuçlarını tümüyle ortadan kaldırmaktadır. Gelgelelim 25/05/2005 tarih ve 5352 sayılı Adli Sicil Kanununun 4. maddesine göre, hem ödeme hem de şikayetten vazgeçme hallerinde, ceza mahkumiyetinin sonuçları ortadan kalkacak olsa da verilen kararlar adli sicil kaydında yer alacaktır

3) Yasada Öngörülen Sürenin Geçmesi

Kişi, mahkûm olduğu cezanın tamamen infaz edildiği tarihten itibaren üç yıl ve her halde yasağın konulduğu tarihten itibaren on yıl geçtikten sonra hükmü veren mahkemeden çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasını isteyebilir; bu konuda mahkemenin vereceği karara itiraz216 da edebilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasına ilişkin karar kesinleştiğinde, yasağın kaldırıldığı, MERSİS ile Risk Merkezine Çek Kanunu’nun 5/8 maddesindeki usullere göre bildirilir ve ilan olunur

DİĞER SUÇLAR

Tacirin ticari işletmesiyle ilgili iş ve işlemlerinde, tacir olmayan kişinin çek defterini kullanarak çek düzenleyen ve düzenleten kişi altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacaktır (Çek Kanunu m.7/1). Çeki düzenleyen ile çek hesabının farklı kişiler olması halinde ikisinin de cezalandırılmasına karar verilmesi gerekli olup çek hesabı sahibi tacir tüzel kişi ise ceza hem tüzel kişinin yönetim organı üyelerine hem de çeki düzenleyene verilecektir. Ancak tüzel kişi tarafından mali işlerin yürütülmesi için bir veya veya birden fazla kişinin görevlendirilmesi halinde ceza bu kişiler için söz konusu olacaktır.

Tacir olmayan kişiye tacir kişiye verilmesi gereken çek defteri veren banka görevlisi hakkında elli günden yüzelli güne kadar adli para cezasına karar verilecektir. (Çek Kanunu m.7/2).

ÇekK m.2/3’teki yükümlülüğe aykırı olarak bankaya gerçek dışı beyanda bulunan kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Beyanname almadan veya beyannameye rağmen, hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı bulunan kişiye veya bu kişinin yönetim organında görev yaptığı veya temsilcisi ya da imza yetkilisi olduğu tüzel kişiye çek defteri veren banka görevlileri elli günden yüzelli güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. (Çek Kanunu m.7/3) Bu suç, yazılı beyanname

alınmadan çek defteri vermekle gerçekleşebileceği gibi beyanname alıp beyannamede yasaklılık belirtilmiş olmasına rağmen çek defteri verilmesi ile de işlenebilir.

Kısmen veya tamamen karşılığı bulunmayan çekle ilgili olarak, talebe rağmen, karşılıksızdır işlemi yapmayan banka görevlisi, şikâyet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (Çek Kanunu m.7/4)

Karşılığı tahsil edilmek üzere bankaya ibraz edilen çekin karşılığının hesapta mevcut olmasına rağmen, hamile ödemede bulunmayan ya da bankanın kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarı hamile ödemeyen banka görevlisi, şikâyet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (Çek Kanunu m.7/5)

Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, buna rağmen çek düzenlerse, fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (Çek Kanunu m.7/6)

Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi adına çek hesabı açan banka görevlisi, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır (Çek Kanunu m. 7/7). Bu suç da çek defteri verilmesinde olduğu üzere, ancak kasten işlenebilen bir yapıda olup, suçun manevi unsuru için kast bulunması gereklidir.

Çek defteri basmaya veya bastırmaya kanunen yetkili kılınanlar dışında çek defteri basanlar ve bastıranlar iki yıldan beş yıla kadar hapis ve binbeşyüz güne kadar adli para cezasıyla cezalandırılır.(Çek Kanunu m.7/8)

Çek basmaya 5411 sayılı Bankacılar Kanunu’nun 3. maddesi kapsamına giren mevduat ve katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları olduğunu belirtmek gerekmektedir.

Çek Kanunu m.2/6’ya göre, hamiline düzenlenecek çeklerde hamiline düzenlenmiş çek defterleri kullanılır ve çek yapraklarında hamiline kelimesi matbu olarak yer alır.

Hamiline çek defteri yaprağını kullanmadan hamiline çek düzenleyen kişi, bu aykırılığı içeren her bir çekle ilgili olarak, Cumhuriyet savcısı tarafından üçyüz Türk Lirasından üçbin Türk Lirasına kadar idari para cezası ile cezalandırılır. (Çek Kanunu m.7/9)

Çek Kanunu’nun 2. maddesinin, sağlanması ve saklanması gereken bilgi ve belgelere ilişkin hükmüne aykırı hareket edilmesi veya çekin karşılıksız çıkması dolayısıyla hamili tarafından talep edilmesi üzerine düzenleyicinin banka kayıtlarındaki adreslerinin kendisine verilmemesi halinde, ilgili bankaya Cumhuriyet savcısı tarafından beşyüz Türk Lirasından beşbin Türk Lirasına kadar idari para cezası verilir. (Çek Kanunu m.7/10). Maddeye göre ceza banka görevlisine değil muhatap bankaya verilmekte olup kusurun varlığı halinde muhatap banka tarafından banka görevlisine rücu imkânı bulunmaktadır.

Bu hususta doğru hukuki yardımı almak adına ceza hukuku avukatları ndan yardım alınması daha uygun olacaktır.

ÇEK SUÇLARI

Karşılıksız Çek Suçlarında Yasada Öngörülen Sürenin Geçmesi Hali

Karşılıksız Çek Suçlarında Şikayetten Vazgeçme

Karşılıksız Çek Suçlarında Etkin Pişmanlık

Karşılıksız Çek Suçlarında Adli Para Cezası

Karşılıksız Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı